A wtedy? Wszystko było znacznie trudniejsze.

Oglądam stare albumy, dokumentujące historię AKF "Groteska" i AKF "Alchemik" i co dostrzegam? Przede wszystkim zapał, zaangażowanie, roześmianych ludzi, którzy zajmowali się tym, co naprawdę sprawiało im przyjemność, dzięki czemu chcieli pokazywać swoją pasję na zewnątrz. Tworzyli dla innych, ale też dla siebie....Widzę piękne dziewczyny, ich unieśmiertelnione oczy, które na zawsze pozostaną na klatkach taśm filmowych. Mam wrażenie, że w tym jednym miejscu czas się zatrzymał, że tutaj choć na chwilę mogę przenieść się do tych niesamowitych czasów.

Siedzę na obrzydliwie skrzypiącym starym fotelu kinowym i dopiero zamykając oczy - próbuję dostrzec, dlaczego akurat w tej sali czuje się tak niesamowity klimat, dlaczego po dziś dzień czuje się tu obecność Irka Radzia - człowieka, dzięki któremu Kędzierzyn-Koźle stał się mekką filmu niezależnego, a także Engelberta Kralla i innych ludzi filmu, którzy odeszli już do krainy "wiecznego filmowania".

- Od chwili, kiedy udało nam się przejąć Dom Kultury "Lech" w osiedlu Blachownia nosiłem się z zamiarem utworzenia w tym miejscu sali tradycji amatorskiego ruchu filmowego - tłumaczy Andrzej Wróbel, dyrektor Miejskiego Ośrodka Kultury w Kędzierzynie-Koźlu w latach 1992 -1997 i 2007-2011. - Szczególnie zależało nam - dodaje - by powstała ona w miejscu, gdzie znajduje się prawdziwa projektorownia. Dlaczego akurat tam? - Myślę, że jedynie tutaj można faktycznie przenieść się w tamte czasy. Mogliśmy oczywiście otworzyć taką salę w Domu Kultury "Chemik", czy w każdym innym miejscu? Ale, czy wówczas osiągnęlibyśmy zamierzony efekt? - Wątpię. (Fragment na podstawie wywiadu z Andrzejem Wróblem, przeprowadzonego przez Ewę Lecibil).

Wcześniej, w miejscu, gdzie dziś znajduje się "Projektorownia" był magazyn, składało się tam wszystko, co niepotrzebne. Nie każdy wierzył, że się uda, mało kto przypuszczał, że to miejsce odzyska blask. Sala została zaprojektowana tak, by jak najbardziej przypominała wystrój z tamtych czasów. Ściany pomalowano na szary kolor, na podłodze pojawiła się ciemnoszara wykładzina. Wszystko po to, by zachować klimat sprzed 40 lat. Liczne dyplomy, puchary i inne trofea, zdobyte przez filmowców - amatorów wywędrowały z przepastnych kartonów i ujrzały nareszcie światło dzienne. Zyskały również nowe życie, dokładnie wyczyszczone z kurzu, przygotowane - mają teraz nowe zadanie - cieszyć oczy i uczyć. Czego? Że prawdziwa pasja i zaangażowanie, połączona z ciągłym doskonaleniem własnych umiejętności - zawsze przynosi dobre efekty.

- Być może korciło nas, by aranżacja pomieszczenia była nieco bardziej nowoczesna, ale priorytetem było zachowanie odpowiedniej stylistyki - dodaje dyrektor Wróbel. - Wszystko zrobiliśmy sami, własnymi środkami. Przygotowanie sali muzealnej i ekspozycji, potraktowaliśmy jako wyzwanie, większość naszych pracowników doskonale pamięta tamte czasy, jak również pasję ludzi, skupionych wokół AKF "Groteska" i AKF "Alchemik". Wszystkim nam zależało, by przypomnieć ich zasługi, pasję i radość tworzenia.

Pracownicy Miejskiego Ośrodka Kultury przez niemal 3 miesiące dawali z siebie wszystko, by zdążyć na czas, udało się. Uroczyste otwarcie odbyło się 23 października 2010 r., podczas XVII Międzynarodowego Festiwalu Filmów Niezależnych im. Ireneusza Radzia "Publicystyka". Teraz sala czeka na zwiedzających....To fantastyczna okazja, by zaprosić twórców z amatorskim klubów filmowych, by przeprowadzili zajęcia dla dzieci i młodzieży, by pokazali młodym ludziom, jak kiedyś tworzyło się filmy.

Sala Muzealna Amatorskiego Ruchu Filmowego
Projektorownia

Dom Kultury "Lech", ul. Wyzwolenia 7b
47-225 Kędzierzyn-Koźle, os. Blachownia 
tel. 77 483 66 70, tel. 600  078 024

Oko kamery mruga do nas porozumiewawczo, daje nam znak, by zacząć.... Czas zatrzymał się w jednym miejscu, w tej sali, w tym klimacie, w tych urządzeniach, na poszczególnych klatkach taśmy filmowej, te obrazy, sytuacje, twarze ludzi pozostaną tu już na zawsze. Niesamowite to wszystko, klimatyczne i dziwne, bo niedookreślone.

Dyplomy, wyróżnienia i nagrody - bogata ekspozycja zdobi ściany "Projektorowni" - niezwykłej w swoim rodzaju sali tradycji, która powstała w Domu Kultury "Lech", mieszczącym się w osiedlu Blachownia. To jedyna taka sala w Polsce, gdzie na tak małej powierzchni zgromadzono sprzęt filmowy z przełomu wieku. To jedyna sala w Polsce, gdzie można wstąpić, zatrzymać się na chwilę, odpocząć od codziennego zgiełku i pogoni za pieniądzem. Można zastanowić się obserwując sprzęt i urządzenia służące do nagrywania obrazu, dźwięku i pomyśleć... Przede wszystkim nad tym, jak szybko biegnie czas, jak bardzo poszliśmy do przodu, jeśli chodzi o technikę. Dziś kamera, rejestrująca obraz w doskonałej rozdzielczości, nagrywająca dźwięk niemal bez szumów - zmieści się w jednej dłoni. Poza tym każdy z nas wyposażony jest w telefon komórkowy, dzięki któremu możemy nagrywać, odtwarzać, robić zdjęcia...

A wtedy? Wszystko było znacznie trudniejsze.

Oglądam stare albumy, dokumentujące historię AKF "Groteska" i AKF "Alchemik" i co dostrzegam? Przede wszystkim zapał, zaangażowanie, roześmianych ludzi, którzy zajmowali się tym, co naprawdę sprawiało im przyjemność, dzięki czemu chcieli pokazywać swoją pasję na zewnątrz. Tworzyli dla innych, ale też dla siebie....Widzę piękne dziewczyny, ich unieśmiertelnione oczy, które na zawsze pozostaną na klatkach taśm filmowych. Mam wrażenie, że w tym jednym miejscu czas się zatrzymał, że tutaj choć na chwilę mogę przenieść się do tych niesamowitych czasów.

Siedzę na obrzydliwie skrzypiącym starym fotelu kinowym i dopiero zamykając oczy - próbuję dostrzec, dlaczego akurat w tej sali czuje się tak niesamowity klimat, dlaczego po dziś dzień czuje się tu obecność Irka Radzia - człowieka, dzięki któremu Kędzierzyn-Koźle stał się mekką filmu niezależnego, a także Engelberta Kralla i innych ludzi filmu, którzy odeszli już do krainy "wiecznego filmowania".

- Od chwili, kiedy udało nam się przejąć Dom Kultury "Lech" w osiedlu Blachownia nosiłem się z zamiarem utworzenia w tym miejscu sali tradycji amatorskiego ruchu filmowego - tłumaczy Andrzej Wróbel, dyrektor Miejskiego Ośrodka Kultury w Kędzierzynie-Koźlu w latach 1992 -1997 i 2007-2011. - Szczególnie zależało nam - dodaje - by powstała ona w miejscu, gdzie znajduje się prawdziwa projektorownia. Dlaczego akurat tam? - Myślę, że jedynie tutaj można faktycznie przenieść się w tamte czasy. Mogliśmy oczywiście otworzyć taką salę w Domu Kultury "Chemik", czy w każdym innym miejscu? Ale, czy wówczas osiągnęlibyśmy zamierzony efekt? - Wątpię. (Fragment na podstawie wywiadu z Andrzejem Wróblem, przeprowadzonego przez Ewę Lecibil).

Wcześniej, w miejscu, gdzie dziś znajduje się "Projektorownia" był magazyn, składało się tam wszystko, co niepotrzebne. Nie każdy wierzył, że się uda, mało kto przypuszczał, że to miejsce odzyska blask. Sala została zaprojektowana tak, by jak najbardziej przypominała wystrój z tamtych czasów. Ściany pomalowano na szary kolor, na podłodze pojawiła się ciemnoszara wykładzina. Wszystko po to, by zachować klimat sprzed 40 lat. Liczne dyplomy, puchary i inne trofea, zdobyte przez filmowców - amatorów wywędrowały z przepastnych kartonów i ujrzały nareszcie światło dzienne. Zyskały również nowe życie, dokładnie wyczyszczone z kurzu, przygotowane - mają teraz nowe zadanie - cieszyć oczy i uczyć. Czego? Że prawdziwa pasja i zaangażowanie, połączona z ciągłym doskonaleniem własnych umiejętności - zawsze przynosi dobre efekty.

- Być może korciło nas, by aranżacja pomieszczenia była nieco bardziej nowoczesna, ale priorytetem było zachowanie odpowiedniej stylistyki - dodaje dyrektor Wróbel. - Wszystko zrobiliśmy sami, własnymi środkami. Przygotowanie sali muzealnej i ekspozycji, potraktowaliśmy jako wyzwanie, większość naszych pracowników doskonale pamięta tamte czasy, jak również pasję ludzi, skupionych wokół AKF "Groteska" i AKF "Alchemik". Wszystkim nam zależało, by przypomnieć ich zasługi, pasję i radość tworzenia.

Pracownicy Miejskiego Ośrodka Kultury przez niemal 3 miesiące dawali z siebie wszystko, by zdążyć na czas, udało się. Uroczyste otwarcie odbyło się 23 października 2010 r., podczas XVII Międzynarodowego Festiwalu Filmów Niezależnych im. Ireneusza Radzia "Publicystyka". Teraz sala czeka na zwiedzających....To fantastyczna okazja, by zaprosić twórców z amatorskim klubów filmowych, by przeprowadzili zajęcia dla dzieci i młodzieży, by pokazali młodym ludziom, jak kiedyś tworzyło się filmy.

Mały, Wielki Człowiek z kamerą

Mały, Wielki Człowiek z kamerą

Ireneusz Radź urodził się 25 stycznia 1946 roku w Głubczycach, był jedynakiem. Po śmierci ojca, jego matka ponownie wyszła za mąż i w ten sposób zyskał zarówno ojczyma, jak i przyrodnie rodzeństwo. W wieku trzech lat doznał rozległego złamania, następnie zachorował na gruźlicę kości i w efekcie na plecach chłopca powstał garb, przez co do końca życia został kaleką.

Po śmierci ojczyma pani Radź przyjechała ze swoim synem do rodzinnych Głubczyc, a wychowaniem Irka zajęli się dziadkowie. Nie stracił jednak dobrych relacji z matką. Następnie, późniejszy inicjator amatorskiego ruchu filmowego w Kędzierzynie-Koźlu, rozpoczął naukę w Technikum Chemicznym w Sławięcicach. Po pięciu latach z wyróżnieniem ukończył szkołę, następnie rozpoczął pracę jako laborant w Zakładach Chemicznych "Blachownia". Później przeszedł do Zakładu Badawczo-Usługowego, do pracowni foto-filmowej. Tam powstawały zdjęcia do "Życia Blachowni" - zakładowej kroniki, jak również pierwsze kroniki filmowe. W tym okresie Irek Radź poznał między innymi Romana Hlawacza, Romualda Strzelczyka, Waldemara Zamczewskiego, Anatola Filipiuka i innych zapalonych filmowców, z którymi w 1969 roku założył Amatorski Klub Filmowy "Groteska". Ukończył dwuletnie studium fotograficzno-filmowe w Opolu , na początku lat 70-tych został instruktorem filmowym w Domu Kultury "Lech".Poznał tu swoją przyszłą żonę - Reginę. Pracę w "Lechu" stracił w wyniku redukcji etatów, krótko pracował w zakładzie mechaniki pojazdowej i kiedy zaczął chorować przeszedł na rentę. Jednak w dalszym ciągu mógł realizować swoje pasje poprzez pracę instruktora w "Grotesce", która działała już wtedy przy Miejskim Ośrodku Kultury w Kędzierzynie-Koźlu.
Późniejszy patron Międzynarodowego Festiwalu Filmów Niezależnych "Publicystyka" - postać charakterystyczna, kojarzony przez mieszkańców miasta przede wszystkim ze względu na fakt, że był w ciągłym ruchu. Aktywność była jego żywiołem - był niezwykle energiczny i ciągle w ruchu, zawsze z kamerą, która rejestrowała wszelkie miejskie i zakładowe imprezy. Archiwizował codzienność Kędzierzynian.

- Był niesamowicie pogodnym, otwartym człowiekiem. To on od samego początku działał i zagrzewał nas do tego, żeby tworzyć filmy. To był mój największy przyjaciel. Wiele czasu spędzaliśmy razem. On montował, a ja siedziałem obok bacznie się przyglądając każdej czynności, był znakomitym montażystą i najlepszym operatorem u nas w klubie. - zaznacza Andrzej Szopiński-Wisła, wieloletni przyjaciel Irka, również członek Amatorskiego Klubu Filmowego "Goroteska".-Irek nauczył mnie tak wiele. Byłem człowiekiem, który nie miał pojęcia o filmowaniu. Nigdy nie sądziłem, że chwycę za kamerę i coś będę tworzył. Jestem przekonany, że to, co robię dzisiaj, jest w dużej mierze jego zasługą.

Regina Radź, wdowa po Irku podkreśla, że nigdy nie czuła się zazdrosna o pasję męża. Wyznaje, że gdy poznała męża, klub już istniał, ale mąż uwielbiał filmy.
-Nieraz oglądał je po pięć, sześć razy; często chodził do kina, na DKF, fascynował się kinem odkąd pamiętam. Czasem, gdy małżonkowie szli na spacer mówił: szkoda, że nie mam kamery. Inspirowało go wszystko dookoła. Nie potrafię nazwać uczucia, którym darzył film. On po prostu tym żył. Poświęcał temu dużo czasu, ale nie zaniedbywał rodziny. Czasem nawet dzieci wołały: - mamo, tato gotuje lepsze obiady niż ty! Swoją pasję przynosił do domu, taśmy, kamery...Tak, na podłodze w salonie było tego pełno. Przychodził z kolegami i pracowali. Poza tym, bardzo dużo pisał. Tak to się chyba zaczęło. Mąż miał wykształcenie filmowe, ukończył trzyletni kurs kwalifikacyjny drugiego stopnia w zakresie foto-film. Nie on jeden był takim pasjonatem. Było ich kilku - Romek Hlawacz, Romek Strzelczyk, Boguś Zambrzycki - zaczynali z jedną kamerą w Zakładowym Domu Kultury Zakładów Chemicznych "Blachownia". (Na podstawie wywiadu z Reginą Radź).

***

W 1976r. "Groteska" zdobyła pierwsze w historii Grand Prix Ogólnopolskiego Festiwalu POL-8. Pamięta Pani tamten moment?
Oczywiście, pamiętam. Jeździłam z nim na wszystkie festiwale - do Puław, Białegostoku. To akurat była Polanica. (Fragment wywiadu z Reginą Radź).


Widziała Pani "Projektorownię"?
Niestety nie. Wiem, że trwał tam remont i miała tam powstać sala tradycji kinematografii, ale jeszcze w niej nie byłam. Myślę jednak, że wybiorę się tam niedługo wraz z moimi najbliższymi. To dla nas na pewno będzie ważne miejsce.


Nie do końca groteskowo o "Grotesce"

W 1971 roku klub zadebiutował podczas Ogólnopolskiego Festiwalu POL-8 w Polanicy Zdroju filmem "Grawitacja", który zrealizował Ireneusz Radź i Waldemar Zamczewski. W rok później AKF "Groteska" został członkiem Federacji Klubów Filmowych w Polsce. Kolejnym filmem był "Dylemat" Romana Hlawacza, Ireneusza Radzia i Waldemara Zamczewskiego, poruszający problem ochrony środowiska. Obraz ten był wielokrotnie nagradzany na festiwalach oraz emitowany w telewizji. W połowie lat siedemdziesiątych do filmowców dołączyli Anatol Filipiuk, Jan Bartoszek, Józef Haja oraz Andrzej Szopiński. Od tej pory klub realizował wiele rodzajów filmów, ale jednym z ulubionych nadal był reportaż. W 1976 roku "Groteska" zdobyła pierwsze w historii Grand Prix Ogólnopolskiego Festiwalu POL-8 za film pt. "Trzy smutne opowiadania" duetu Zamczewski-Radź. Takie samo wyróżnienie otrzymał kolejny film pt. "Wieczne odpoczywanie" autorstwa Radź-Szopiński. Poruszał on problem, który nie do końca podobał się ówczesnej władzy, dlatego też obraz ten przez lata nie zobaczył światła dziennego. Rolka z filmem na wiele lat trafiła do sejfu pierwszego sekretarza partii.

Do awangardowych na owe czasy realizatorów filmowych dołączyli Andrzej Hynek, Marek Jarawka i Sławomir Łuczak. "Groteska" przedstawiała już tak doskonały warsztat, że jej prace były prezentowane poza granicami kraju m.in. na Węgrzech, NRD, Czechosłowacji, Jugosławii, ZSRR, Litwie i Estonii. Ireneusz Radź i Andrzej Szopiński zdobyli nagrodę za grę aktorską, a ich film pt."Zawód kilkudziesięciu" został wyróżniony na międzynarodowym festiwalu Unica w Baku.

Z początkiem lat 90-tych "Groteska" trafiła pod skrzydła Miejskiego Ośrodka Kultury, gdzie istnieje do dzisiaj.
Z inicjatywy Ireneusza Radzia zorganizowano Festiwal Filmów Amatorskich "Publicystyka", na którym zaprezentowano około 50 filmów.

Niestety niedługo trwała wolna twórczość weteranów "Groteski". Zmarł Anatol Filipiuk, a dwa lata później Ireneusz Radź. Przez 25 lat pracy filmowców AKF "Groteska" zdobył kilka nagród głównych, nagrody miejsc drugich i trzecich, dziesiątki wyróżnień na festiwalach filmowych w kraju i za granicą.

- Moje związki z filmem amatorskim były raczej towarzyskie. To wszystko było oparte na stosunkach koleżeńskich - tłumaczy Andrzej Hynek. - Raczej byłem tam dla tych wszystkich wartościowych ludzi, niż dla samego filmu. Wielu z nas przyjechało z zewnątrz, ale ta mieszanka sprzyjała tworzeniu.
- "Groteska" to była taka bohema - nigdy nie było zazdrości, złośliwości. To byli ludzie genialni, te spotkania to była czysta poezja. W Polsce istniało tyle AKF-ów, że mógłbym je zliczyć na palcach dwóch rąk.
To było tak, że ileś filmów zostało nakręconych, ileś nagrodzonych, ale nie było zazdrości - ktoś wygrywał i świętowaliśmy wszyscy. Niektórych z nich już nie ma - zostały w czyjejś szafie, albo wysłaliśmy je na festiwale i już nigdy nie wróciły.
Dawniej sprzęt nie był tak mały. Ty trzymasz teraz dyktafon w dłoni i praktycznie go nie widać. Wtedy to były kolumny - ludzie mieli barierę, musieli się przyzwyczajać.
Filmy cięliśmy, a później kleiliśmy np. acetonem. Czasem, gdy po takiej obróbce go puszczaliśmy, okazywało się, że klatki są ustawione w złej kolejności i musieliśmy robić wszystko od nowa.
Ja nie bawiłem się filmem amatorskim. Pasjonowałem się, oglądałem, ale nigdy nic nie nakręciłem.
To raczej robił Irek - to był gość. Był niesamowicie ciepłym człowiekiem. Wszędzie biegał z kamerą.

***